AARDBEVINGEN
Wat is een aardbeving
Een aardbeving is een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. Aardbevingen vinden plaats als er in de aardkorst plotseling veel energie vrijkomt. De energie plant zich dan in een golfbeweging vanuit het centrum naar de omgeving voort. Het denkbeeldige punt waar de beving ontstaat, het zwaartepunt van de energiedichtheid, heet het hypocentrum. Het punt aan het aardoppervlak daar loodrecht boven wordt het epicentrum genoemd. Een lijn van gelijke bevingsintensiteit rond een epicentrum heet een isoseist. Seismologie is de wetenschap van aardbevingen. Tijdens een aardbeving treden Tribo-elektrische effecten op in de vorm van lichtflitsen.
De meeste aardbevingen komen voor in de aardkorst tot op een diepte van ongeveer 30 kilometer. Er komen echter ook bevingen voor op dieptes tot ongeveer 700 kilometer. De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan, in het Middellandse Zeegebied, in de Himalaya en Indonesië. Ook midden in oceanen komen bevingen voor. Aardbevingen die ontstaan onder de zeespiegel worden, minder correct, ook wel zeebevingen genoemd; een vloedgolf of tsunami kan dan het gevolg zijn.
Zware aardbevingen en tsunami's veroorzaken vaak veel slachtoffers en grote schade.
De meeste aardbevingen komen voor in de aardkorst tot op een diepte van ongeveer 30 kilometer. Er komen echter ook bevingen voor op dieptes tot ongeveer 700 kilometer. De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan, in het Middellandse Zeegebied, in de Himalaya en Indonesië. Ook midden in oceanen komen bevingen voor. Aardbevingen die ontstaan onder de zeespiegel worden, minder correct, ook wel zeebevingen genoemd; een vloedgolf of tsunami kan dan het gevolg zijn.
Zware aardbevingen en tsunami's veroorzaken vaak veel slachtoffers en grote schade.
Oorzaken
Veel aardbevingen hangen samen met de langzame bewegingen van de aardkorst. Op grote schaal kan het de aardschollen betreffen, die langzaam ten opzichte van elkaar bewegen (platentektoniek). Op kleinere schaal vindt er ook binnen de platen deformatie plaats.
Door deze relatieve beweging wordt spanning opgebouwd in de korst. Als de spanning hoog genoeg is kan er een schoksgewijze beweging van het materiaal aan weerszijden van een breuk in de korst optreden: de aardbeving. Hierbij wordt (een deel van) de opgebouwde spanning ontladen. Naschokken zijn kleinere bevingen die binnen enkele uren na de eerste beving voelbaar zijn. Deze zijn vaak het gevolg van spanningsontlading op andere, nabijgelegen delen van dezelfde breuk of op andere nabije breuken.
Aardbevingen op dieptes van enkele honderden kilometers worden vaak toegeschreven aan andere mechanismen. Ten eerste kunnen deze worden veroorzaakt in een subducerende plaat door de overgang van mineralen van een fase naar de andere (zie convectie in de aarde). Wanneer de oude fase metastabiel was, kan de overgang naar de nieuwe fase zeer plotseling zijn. Op een vergelijkbare wijze kan het plotseling loslaten van water uit waterhoudende mineralen in de subducerende plaat een aardbeving veroorzaken.
Kleine aardbevingen zijn het gevolg van vulkanische activiteit (vulkanische aardbevingen) of ontstaan door instorting van holtes in kalksteenformaties of mijn(en) (instortingsbeving(en)).
Menselijk ingrijpen kan bevingen veroorzaken. De bodemdaling door de winning van aardgas brengt aardschokken teweeg. Dit fenomeen doet zich onder meer voor in de provincie Groningen bij het dorp Loppersum. Mogelijke andere oorzaken zijn ondergrondse kernproeven en meteorieteninslagen.
Door deze relatieve beweging wordt spanning opgebouwd in de korst. Als de spanning hoog genoeg is kan er een schoksgewijze beweging van het materiaal aan weerszijden van een breuk in de korst optreden: de aardbeving. Hierbij wordt (een deel van) de opgebouwde spanning ontladen. Naschokken zijn kleinere bevingen die binnen enkele uren na de eerste beving voelbaar zijn. Deze zijn vaak het gevolg van spanningsontlading op andere, nabijgelegen delen van dezelfde breuk of op andere nabije breuken.
Aardbevingen op dieptes van enkele honderden kilometers worden vaak toegeschreven aan andere mechanismen. Ten eerste kunnen deze worden veroorzaakt in een subducerende plaat door de overgang van mineralen van een fase naar de andere (zie convectie in de aarde). Wanneer de oude fase metastabiel was, kan de overgang naar de nieuwe fase zeer plotseling zijn. Op een vergelijkbare wijze kan het plotseling loslaten van water uit waterhoudende mineralen in de subducerende plaat een aardbeving veroorzaken.
Kleine aardbevingen zijn het gevolg van vulkanische activiteit (vulkanische aardbevingen) of ontstaan door instorting van holtes in kalksteenformaties of mijn(en) (instortingsbeving(en)).
Menselijk ingrijpen kan bevingen veroorzaken. De bodemdaling door de winning van aardgas brengt aardschokken teweeg. Dit fenomeen doet zich onder meer voor in de provincie Groningen bij het dorp Loppersum. Mogelijke andere oorzaken zijn ondergrondse kernproeven en meteorieteninslagen.
Gevolgen
De slachtoffers en de schade als gevolg van een aardbeving heeft meerdere oorzaken.
De trillingen van de beving
Door de trillingen en bewegingen van de aardbodem ontstaat schade aan gebouwen. Ze storten gedeeltelijk of geheel in. De beving zelf veroorzaakt meestal geen slachtoffers. Maar door vallend bouwmateriaal zoals muren en daken vallen wel slachtoffers.
Brand, overstroming, lekkage
Door de schade die ontstaat aan wegen en gebouwen ontstaat vaak brand, bijvoorbeeld omdat gasleidingen breken en het gas in brand vliegt. Ook komt het voor dat waterleidingen breken.
Aardverschuivingen en lawines
Door de beweging van de aardkorst gaan delen van de bodem zoals bijvoorbeeld een hoeveelheid grond op een berghelling schuiven. Op de plaats waar de schuivende grond terecht komt vallen vaak veel slachtoffers die daaronder bedolven raken. Ook ontstaat schade aan huizen, wegen en leidingen. Soms bestaat zo'n aardverschuiving uit modder of hele vochtige bodem, dan spreekt men over een modderlawine.
TsunamiWanneer de aardbeving onder de zee plaatsvindt kan door de beving het zeewater in beweging komen. Er ontstaat dan een golfpatroon in de zee. Je kunt dat vergelijken met de rimpeling die zich verspreidt in het wateroppervlakte als je een steentje in een plas gooit. Als de golf het land bereikt kan deze in hoogte en kracht toenemen, omdat het water ondieper wordt. De golf spoelt aan land en kan daar heel veel schade en slachtoffers veroorzaken. Een golf als gevolg van een aardbeving wordt ook wel tsunami genoemd. Veel mensen noemen het een vloedgolf, maar dat is eigenlijk geen goede naam omdat het niets te maken heeft met eb en vloed. Het woord tsunami is Japans, het betekent letterlijk "havengolf".
De trillingen van de beving
Door de trillingen en bewegingen van de aardbodem ontstaat schade aan gebouwen. Ze storten gedeeltelijk of geheel in. De beving zelf veroorzaakt meestal geen slachtoffers. Maar door vallend bouwmateriaal zoals muren en daken vallen wel slachtoffers.
Brand, overstroming, lekkage
Door de schade die ontstaat aan wegen en gebouwen ontstaat vaak brand, bijvoorbeeld omdat gasleidingen breken en het gas in brand vliegt. Ook komt het voor dat waterleidingen breken.
Aardverschuivingen en lawines
Door de beweging van de aardkorst gaan delen van de bodem zoals bijvoorbeeld een hoeveelheid grond op een berghelling schuiven. Op de plaats waar de schuivende grond terecht komt vallen vaak veel slachtoffers die daaronder bedolven raken. Ook ontstaat schade aan huizen, wegen en leidingen. Soms bestaat zo'n aardverschuiving uit modder of hele vochtige bodem, dan spreekt men over een modderlawine.
TsunamiWanneer de aardbeving onder de zee plaatsvindt kan door de beving het zeewater in beweging komen. Er ontstaat dan een golfpatroon in de zee. Je kunt dat vergelijken met de rimpeling die zich verspreidt in het wateroppervlakte als je een steentje in een plas gooit. Als de golf het land bereikt kan deze in hoogte en kracht toenemen, omdat het water ondieper wordt. De golf spoelt aan land en kan daar heel veel schade en slachtoffers veroorzaken. Een golf als gevolg van een aardbeving wordt ook wel tsunami genoemd. Veel mensen noemen het een vloedgolf, maar dat is eigenlijk geen goede naam omdat het niets te maken heeft met eb en vloed. Het woord tsunami is Japans, het betekent letterlijk "havengolf".